In de middeleeuwen nam men in Brugge een nooit gezien initiatief waarvan ze niet konden vermoeden dat het de basis zou leggen van wat we 580 jaar later wereldwijd kennen als ‘een loterij’. Brugge was in die tijd een zeer bloeiende metropool, maar een fikse boete opgelegd door Filips de Goede, hertog van Bourgondië, en de kosten die gepaard gingen met de veelvuldige opstanden, zorgden ervoor dat er alternatieve manieren moesten gevonden worden om nuttige zaken voor de gemeenschap te financieren zonder daarbij extra belastingen te moeten heffen. Net zoals vandaag was dat in de middeleeuwen geen populaire maatregel.

Het geniale plan om een loterij met diverse prijzen te organiseren en zo vrijwillige bijdragen te verzamelen en met de opbrengsten collectieve noden te bekostigen, bleek een schot in de roos. Hun historische beslissing, bijna 600 jaar geleden, zou het Europese loterijlandschap voorgoed veranderen.

“Zo moet die eerste trekking ongeveer verlopen zijn: op een houten toneel staan twee manden. In de ene zitten alle loten, met daarop een naam en vaak ook een korte zin of een versje. In de andere mand zitten blanco briefjes en briefjes met prijzen. Transparantie was essentieel, dus elk lot werd getrokken – en met een verdragende stem omgeroepen. Het moet een geweldige beleving geweest zijn.”

JEROEN PUTTEVILS, HOOFDDOCENT MIDDELEEUWSE GESCHIEDENIS, UNIVERSITEIT ANTWERPEN

In de 21ste eeuw leest het 15de-eeuwse Brugse ‘geboortekaartje’ niet zo vlot meer. Wat er staat:

‘Er is ontvangen van de loterij georganiseerd voor het verloten van het schrodersambacht (het gaat hier om een job als een soort opzichter van de geldstromen die van de accijnzen komen) van Pieter den Hont, 633 ponden 7 schellingen Vlaamse Groot. Hiervan moet men enkele uitgaven aftrekken, zijnde 2 ponden Vlaamse Groot die aan Pieter zijn betaald (dat vermoedelijk de man die de titel het jaar ervoor droeg). En er is ook 60 pond 14 schellingen en 4 denieren Vlaamse Groot betaald voor diverse prijzen en andere kosten.’

Op het einde wordt de slotsom gemaakt. Er schiet dus nog 511 ponden, 17 schellingen, 4 denieren Vlaamse groot over. Dan zetten ze dat nog eens om in ponden Parisis, een munteenheid die door de Bourgondiërs gebruikt wordt.

Wijnroeders hadden het monopolie op het lossen van vaten wijn in de Brugse haven, waarna die versleept werden naar de huizen van de afnemers, en in hun kelders neergelaten. Het was een lucratief ambt, omdat de schroders belasting mochten heffen op de ingevoerde vaten en dat geld voor zichzelf mochten houden als loon.

Als er schroder overleed of zijn ontslag kreeg, dan werd er geen vervanger gezocht via een sollicitatieprocedure, zoals dat vandaag zou gaan. De baan werd verloot. Zo bepaalde het toeval wie de job en het bijbehorende salaris te beurt viel. Zulke lotingen (ook van andere posten, zoals die van de beste plaats om met je kraam op de markt te staan) vinden we al terug in de archieven van meerdere steden vanaf de dertiende eeuw. Maar wat de Brugse loterij van 1441 – waar dus het schrodersambt van een zekere Pieter Den Hont verloot werd – zo bijzonder maakte, was dat er nog andere prijzen waren. Geldprijzen, van hoge tot lage bedragen. Er konden dus veel meer mensen deelnemen dan enkel diegenen met de ambitie om schroder te worden. De loterij werd een publiek evenement. Er kwam daardoor ook meer geld in het laatje van de organisator, de Brugse stedelijke overheid. En dat was nodig, want die moest een stevige boete betalen aan hertog Filips De Goede, als straf omdat de Brugse gilden tegen hem in opstand waren gekomen. Eerder dan haar burgers te belasten om dat bedrag bij elkaar te krijgen, verleidde de stad hen om vrijwillig een lot te kopen.

Midden 9e eeuw werd de dochter van de toenmalige koning van West-Francië geschaakt door Boudewijn I, onze eerste Graaf van Vlaanderen, ook wel Boudewijn “met de Ijzeren Arm” genoemd. Haar vader, Karel de Kale, was wellicht niet opgetogen maar voelde zich toch verplicht om zijn schoonzoon een gebied te schenken. Dat werd de“Pagus Flandrensis”. Het gebied bestreek zowel de kustvlakte als het zandgebied erachter. 

De Merovingische koningen hadden reeds interesse getoond in de omgeving van Torhout en Brugge. Het was enigszins onduidelijk of dit gebied met z’n slikken en schorren tot de zee, dan wel tot alsook de eerste abdijen. Het werd bevolkt door gemeenschappen die een zeer sterke culturele affiniteit vertoonden met de Anglo-Saxen, blijkens de huizenbouw, materiële cultuur en zelfs de munten (sceatta) die ze gebruikten. Toch was het land behoorde. Het was op dat moment op de kaart van Europa op dat moment dan ook nog een blank gebied, waar niemand enige interesse voor toonde.

“Brugge was dé place to be voor iedereen die zich in die tijd creatief, artistiek, technologisch… roerde. Het was de centrale plaats waar grondstoffen binnenkwamen en er was kapitaal zat om projecten te financieren. In Brugge kwamen alle informatiestromen samen, die verspreiding ging heel snel. Later deden Venetianen mee aan de trekking in Brugge, en omgekeerd. Gebruikmakend van de bestaande netwerken ontpopte de loterij zich tot een internationaal gebeuren.”

JAN DUMOLYN, PROFESSOR MIDDELEEUWSE GESCHIEDENIS, UNIVERSITEIT GENT